تاثیر پیش تیمارهای بلانچ و سورفوکتانت بر کیفیت و مدت زمان خشک کردن گیاه ریحان در خشک کن خورشیدی

امروزه انرژی خورشیدی به عنوان فراوان ترین و بیشترین انرژی در دسترس به عنوان جایگزینی مناسب برای سوخت های فسیلی مورد توجه قرار گرفته است. خشک کردن یک فرآیند مهم در چرخه تولید جهت افزایش ارزش گیاهان دارویی است. گیاه دارویی ریحان (ocimum basilicum) در مناطق معتدله به صورت تازه و خشک به عنوان ادویه در وعده های غذایی بکار می رود. ریحان در طب سنتی به عنوان گیاهی جهت درمان سردرد، سرفه، اسهال، یبوست، زگیل و نواقص کلیوی کاربرد دارد. در تحقیق حاضر تاثیر استفاده از خشک کن خورشیدی در دو شرایط فعال و غیرفعال و همچنین پیش-تیمارهای شیمیایی (محلول سورفوکتانت) و حرارتی (بلانچینگ) بر مدت زمان خشک شدن، حفظ کیفیت رنگ و میزان اسانس ریحان در آزمایشات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار، مورد ارزیابی قرار گرفت. نمونه های ریحان در محلول اتیل اولئات و پتاسیم کربنات جهت پیش تیمار شیمیایی قرار گرفتند. همچنین جهت پیش تیمار بلانچینگ نمونه ها به مدت 15 ثانیه در بخار آب oc100 قرار گرفتند، نمونه های بدون پیش-تیمار، بلانچ شده و تحت پیش تیمار شیمیایی به طور جداگانه در دو حالت فعال و غیر فعال در یک دستگاه خشک کن خورشیدی در شرایط استان خوزستان خشک شدند، جهت تیمار شاهد نمونه هایی از ریحان در شرایط سایه و دمای اتاق خشک شدند. در نهایت مدت زمان خشک شدن، تغییرات رنگ نمونه ها و میزان اسانس ریحان اندازه گیری شد. نتایج نشان داد استفاده از پیش تیمار شیمیایی به طور معنی داری در کاهش مدت زمان خشک کردن در هر سه شرایط فعال و غیرفعال خشک کن خورشیدی و همچنین سایه تاثیر داشته است و مدت زمان خشک شدن ریحان را حدود 30% کاهش داده است. پس از آن پیش تیمار بلانچینگ در کاهش مدت زمان خشک شدن در دو حالت مختلف خشک کن خورشیدی نسبت به حالت سایه به صورت معنی داری زمان خشک شدن را کاهش داد. نتایج این تحقیق نشان داد استفاده از دستگاه خشک کن خورشیدی نسبت به روش معمول یعنی خشک کردن در سایه مدت زمان خشک شدن را به میزان 14 برابر کاهش داد، اما بین دو حالت مختلف فعال و غیر فعال خشک کن خورشیدی از نظر مدت زمان خشک شدن تاثیر معنی داری مشاهده نشد. طولانی ترین مدت زمان خشک شدن مربوط به تیمار سایه به مدت 5 روز بود. اما حداکثر زمان مورد نیاز برای خشک شدن ریحان در خشک کن خورشیدی تنها 12 ساعت بود. در رابطه با شاخص تغییرات رنگ مشاهده شد بهترین نمونه ها از نظر حفظ رنگ ریحان نمونه های پیش تیمار شده در محلول سورفوکتانت بوده اند در حالی که نمونه-های بدون پیش تیمار در حالت سایه بیشترین تغییرات رنگ را نشان داده است. نمونه های بلانچ شده از نظر حفظ رنگ بهتر از نمونه های بدون پیش تیمار بوده اند. بین حالت فعال و غیرفعال در پیش تیمارهای بلانچ و شیمیایی اختلاف معنی داری مشاهده نشد اما اختلاف این دو تیمار در حالت غیرفعال بیشتر بوده است. نمونه-های بلانچ شده در شرایط خشک شدن سایه بهتر از خشک کن در حفظ رنگ ریحان عمل کرده اند. در رابطه با میزان اسانس نتایج نشان داد اختلاف بسیار معنی داری بین پیش تیمارها و روش های خشک کردن وجود داشت اما اثر متقابل معنی دار نشد. بیشترین و کمترین میزان اسانس به ترتیب مربوط به نمونه های بدون پیش-تیمار- سایه و نمونه های شیمیایی بوده است. اسانس ریحان در بهترین شرایط 34/1% بود. بین تیمارهای فعال و غیرفعال خشک کن اختلاف معنی داری مشاهده نشد. در نهایت با توجه به نتایج این تحقیق می توان امیدوار بود که استفاده از پیش تیمارهای فیزیکی و شیمیایی و همچنین خشک کن های خورشیدی به عنوان یک روش اقتصادی، بتواند در کاهش مدت زمان و انرژی مصرفی فرآیند خشک کردن، ضمن حفظ خصوصیات کیفی گیاهان دارویی موثر باشد.